Een van beide(n) is een telwoord

Misschien klinkt deze titel een beetje ‘cryptisch’ maar toch zal na het lezen van onderstaand artikel duidelijk worden wat we ermee bedoelen. In heel wat van de beknopte reglementen die tegenwoordig in een zoektochtbundel voorkomen, wordt volgend reglementspunt vermeld:

·        een = ‘n = 1 of meerdere     

·        één = 1 en slechts 1

Dit reglementspunt is in de meeste gevallen correct. Het is en blijft echter een BEKNOPTE weergave van het meer uitgebreide zoektochtreglement. Men bedoelt hier een duidelijk onderscheid te maken tussen het LIDWOORD ‘een’ en het TELWOORD ‘één’. Dat doet men door op het telwoord ‘één’ accenttekens te plaatsen en op het lidwoord ‘een’ geen accenttekens te plaatsen. 

Waarom is dat onderscheid zo belangrijk ?   Welnu, een ander reglementspunt zegt het volgende: 

·     Wanneer een aantal vooropgesteld of gevraagd wordt dan gaat het enkel over dit aantal, niet minder maar ook niet meer.

Vb. Wat is het oudste jaartal dat hier voorkomt op de gedenksteen waarop drie personen met name vermeld zijn ?

Het is logisch dat u niet moet gaan zoeken naar een gedenksteen waarop maar TWEE personen met name vermeld zijn ... maar, volgens bovenstaand reglementspunt, beantwoordt ook een gedenksteen waarop VIER, VIJF of MEER personen met name vermeld zijn NIET aan het gevraagde. U moet een gedenksteen zoeken waarop EXACT DRIE personen met name vermeld zijn, niet minder MAAR OOK NIET MEER. Bij telwoorden als TWEE, DRIE, VIER, ... is er, wat dat reglementspunt betreft, geen verwarring mogelijk. Het ligt echter iets anders bij het gebruik van het telwoord om het aantal ‘1’ aan te duiden.

In correct Nederlands kan men dat telwoord als ‘een’ schrijven maar ook als ‘één’ (met accenttekens). Het onbepaald lidwoord wordt in het Nederlands echter steeds als ‘een’ geschreven (of soms ook als ‘n ). Het onbepaald lidwoord wordt echter zeker nooit met accenttekens geschreven.

In gesproken taal is het onderscheid tussen het onbepaald lidwoord (‘een’) en het telwoord (‘een’ of ‘één’) altijd duidelijk te horen. Het telwoord wordt (onafhankelijk van de schrijfwijze – een of één) altijd met een /ee/-klank uitgesproken (zoals in been, geen, heen, ...). Het onbepaald lidwoord daarentegen wordt altijd met een doffe klank uitgesproken (zoals in de of te).

Om in zoektochten een duidelijk onderscheid te maken tussen het lidwoord en het telwoord, wordt daarom meestal in het bijgevoegd reglement afgesproken om het telwoord altijd met accenttekens te schrijven.

Vb. Wat is het oudste jaartal dat hier voorkomt op de gedenksteen waarop één persoon met name vermeld is ?

Op de bedoelde gedenksteen mag in dit geval slechts 1 persoon met name vermeld zijn, geen twee of meer.

Het woord ‘een’ (zonder accenttekens), soms nog duidelijker geschreven als ‘n, wordt in zoektochten dan beschouwd als het onbepaald lidwoord.

Vb. Wat is het oudste jaartal dat hier voorkomt op de gedenksteen waarop een persoon met name vermeld is ?

In deze vraag is het woord ‘een’ zonder accenttekens geschreven. Het is hier dus bedoeld als onbepaald lidwoord en niet als telwoord. Omdat de inrichter duidelijk het onbepaald lidwoord wenst te gebruiken en niet het telwoord is het, volgens het zoektochtreglement, niet erg als er op de gedenksteen ook nog namen van andere personen zouden voorkomen.

Er bestaan nu in het Nederlands echter enkele vaste uitdrukkingen waarin het woord ‘een’ voorkomt maar waarbij je dat woord ALTIJD uitspreekt met een /ee/-klank (zoals in been, geen, heen, ...). Voorbeelden van dergelijke uitdrukkingen zijn: een en ander, een of meer, een voor een, een van beiden, een van de hier vermelde teksten ...

In deze uitdrukkingen duidt het woord ‘een’ dus ZONDER TWIJFEL op het aantal ‘1’. Er is geen verwarring mogelijk want je hoort het aan de uitspraak. In dergelijke gevallen is het reglementspunt i.v.m. aantallen dus wél degelijk van toepassing, zelfs al worden er geen accenttekens gebruikt op het woord ‘een’.

Vb.    Wat is het oudste jaartal dat hier voorkomt op de gedenksteen waarbij in een van de erop vermelde persoonsnamen de letter ‘Q’ voorkomt ?

Er mag in dit geval op de gedenksteen slechts 1 persoonsnaam (niet 2, 3 of meer) vermeld zijn waarin de letter ‘Q’ voorkomt.

De VZV-zoektochtengids zegt hierover in artikel E.16:

Dat betekent dus dat zij de betekenis van (het aantal) één hebben als ze

1)      als ‘één’ worden geschreven

2)      gebruikt worden in een uitdrukking waarin het woord ‘een’ als ‘één’ wordt uitgesproken.

Jos Claeys