Spellingtips voor samenstellers en zoektochters...

In de VZV-zoektochtengids (de brochure die werd opgesteld met als doel een algemeen geldend zoektochtreglement te bieden voor heel Vlaanderen) lezen we o.a. het volgende in de eerste paragraaf van hoofdstuk E. ZOEKTOCHTTECHNISCHE NORMEN:

E.1. Zeer nauwkeurige formulering

De samensteller dient nagenoeg ieder gebruikt woord te wikken en te wegen:

• Wat is de juiste betekenis?

• Heeft het woord soms verschillende betekenissen?

• Is het algemeen aanvaard Nederlands?

• Staat het vermeld in het Prisma Woordenboek Nederlands?

• Is het foutloos geschreven?
  

Dat is eigenlijk een zeer strenge eis. Ieder van ons die ooit reeds een zoektocht samenstelde weet hoe moeilijk het is om hieraan te voldoen. Altijd is er wel ergens een woordkeuze of een zinsbouw in de een of andere vraag die aanleiding geeft tot verschillende interpretaties en die maar al te vaak leidt tot de nodige discussies achteraf. In wat volgt willen we echter vooral eens aandacht besteden aan de laatste vraag uit paragraaf E.1, nl. ‘Is het foutloos geschreven?’

De Nederlandse spelling wordt in principe officieel vastgelegd door het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie. In hun opdracht werd een Woordenlijst Nederlandse Taal samengesteld door het Instituut voor Nederlandse Lexicologie. Deze Woordenlijst is bij ons beter gekend als ‘het Groene Boekje’.

Iedereen herinnert zich nog wel de ‘grote’ spellingwijziging die in 1995 werd doorgevoerd, waarbij vooral de nieuwe regels voor de tussen-n veel (media-)aandacht hebben gekregen. Sedert 1995 schrijven we immers niet langer pannekoek maar pannenkoek!

De Woordenlijst Nederlandse Taal wordt voorafgegaan door een Leidraad waarin heel wat spellingregels worden uitgelegd en geïllustreerd met voorbeelden. Omdat onze taal echter voortdurend in beweging is, publiceert de Nederlandse Taalunie sinds 1995 om de tien jaar een geactualiseerde Woordenlijst Nederlandse Taal. Dat is gebeurd in 2005 en zal normaal gezien opnieuw gebeuren in 2015.

In 2005 zijn slechts enkele kleine wijzigingen aangebracht aan de spellingregels. Toen werd o.a. de zogenaamde paardebloemregel weer afgeschaft. Deze regel vormde in 1995 een uitzondering op de algemene spellingregels betreffende de tussen-n. Sedert 1995 schreef men dus wel pannenkoek maar toch nog steeds paardebloem. Sedert 2005 schrijft men nu ook paardenbloem. U ziet dus hoe ‘eenvoudig’ het is om in het Nederlands correct te spellen …

Het is nu niet onze bedoeling om heel de Leidraad uit het Groene Boekje te overlopen, maar wel om enkele concrete voorbeelden te geven van ‘foutjes’ die we soms lazen in zoektocht-brochures waarbij we telkens aangeven wat er precies fout is volgens het Groene Boekje.

Is het ‘teveel’   of   ‘te veel’ ?

FOUT: Wanneer u teveel antwoordt, kan dit extra strafpunten opleveren.

JUIST: Wanneer u te veel antwoordt, kan dit extra strafpunten opleveren.

In het Groene Boekje vind je een voorbeeld van dit onderscheid onder 6.10 andere betekenis – anders geschreven.

Het woord ‘teveel’ (aan elkaar geschreven) is een zelfstandig naamwoord. Dat vind je trouwens ook terug in het Prisma Woordenboekje. Hiermee wordt bedoeld: ‘wat een bepaalde hoeveelheid te boven gaat’. Men zegt bv.: ‘Het teveel aan mest zorgt voor een mestoverschot’.

Het volgende zou dan ook correct geweest zijn: ‘Wanneer u een teveel aan antwoorden geeft, dan kan dit extra strafpunten opleveren’.

Wanneer het niet gaat om het zelfstandig naamwoord wordt ‘te veel’ in twee aparte woorden geschreven, nl. het voorzetsel (te) gevolgd door het telwoord (veel).

Andere voorbeelden waarbij vaak een gelijkaardige fout wordt gemaakt, zijn de volgende:

JUIST is:

onder meer (zie ook in Prisma bij ‘onder’)

zonder meer (zie ook in Prisma bij ‘zonder’)

zo niet (zie ook in Prisma bij ‘zo’)

zo nodig

Deze woorden worden vaak ten onrechte en dus FOUT gespeld als ondermeer, zondermeer, zoniet en zonodig. Deze schrijfwijzen zijn echter zonder meer fout.

Is het ‘tweemaal’   of   ‘twee   maal’ ?

Een ander geval waarvan eveneens een voorbeeld vermeld wordt in het Groene boekje onder 6.10 andere betekenis – anders geschreven is het volgende:

FOUT: Welke familienaam komt hier twee maal voor op dit oorlogsmonument?

JUIST: Welke familienaam komt hier tweemaal voor op dit oorlogsmonument?

Een telwoord, gevolgd door het woord ‘maal’ (of ‘keer’) mag enkel als twee afzonderlijke woorden worden geschreven wanneer men een vermenigvuldiging wil weergeven in woorden.

Vb. twee maal drie is zes.

Is het ‘tenslotte’   of   ‘ten   slotte’ ?

FOUT: Vergeet tenslotte niet om ook de schiftingsvragen te beantwoorden!

JUIST: Vergeer ten slotte niet om ook de schiftingsvragen te beantwoorden!

Het woord ‘tenslotte’ in één woord is een bijwoord (zie ook Prisma) en betekent: ‘alles in aanmerking genomen, alles welbeschouwd’. In Prisma vind je zelfs een voorbeeld van een correct gebruik van het woord ‘tenslotte’ (aan elkaar geschreven): ‘Hij heeft het verdiend, hij heeft er tenslotte hard voor gewerkt’.

De uitdrukking ‘ten slotte’ (twee woorden – zie ook Prisma bij ‘slot’) betekent: ‘eindelijk, op het laatst’ of anders gezegd: ‘tot slot’.                                              

Jos Claeys